In de zomer van 2007 ging ik voor het eerst, als studentje, met de trein naar Berlijn. Ik verbleef in Prenzlauerberg en was meteen verliefd op de stad en beloofde mezelf ooit weer terug te keren voor langere tijd. Dat is ook gebeurd en nu woon en werk ik alweer meer dan 6 jaar met veel plezier in de Duitse hoofdstad. Langer dan 3 jaar was eigenlijk nooit echt de bedoeling geweest, maar op een gegeven moment raak je ingeburgerd, spreek je de taal (redelijk) en bevindt zich je hele sociale en professionele leven er.
In de tussentijd verwateren soms wat contacten met het thuisland, maar met een goede telefoonverbinding en een trein die je in iets meer dan 6 uurtjes slapen en filmpjes kijken van Berlijn naar Amsterdam brengt, is Nederland eigenlijk ook nooit ver weg. De meeste goede vrienden hoef je niet vaak te zien en daarmee is het altijd weer als vanouds gezellig. Andere vrienden verlies je helaas, maar daar krijg je weer geweldige mensen en ervaringen voor terug, die ik in Nederland nooit had gehad. Gelukkig heb ik een goede tweepersoons slaapbank, want Berlijn is populair bij vrienden en familie. Toen ik een jaartje in Dublin woonde, kwamen niet veel mensen mij opzoeken, maar toen ik in Berlijn ging wonen, regende het direct aanvragen.
Berlijn is een typische stad waar je óf ontzettend van houdt, óf juist helemaal niet. Door de Tweede Wereldoorlog is de stad bijna compleet in puin gelegd. In de naoorlogse jaren is de stad weer helemaal opgebouwd met in het Oosten veelal communistische architectuur en de zogenaamde ‘Plattenbau’; hoge en brede flats om iedereen in de DDR aan werk en een woning te helpen. Na de val van dé muur, was Berlijn vooral een vrijplaats voor krakers, punkers en andere creatievelingen. De stad heeft natuurlijk sinds 1989 een enorme ontwikkeling doorgemaakt, met veel toerisme en een bruisende startup scene, maar je ziet het rauwe en alternatieve nog steeds overal in het Berlijnse straatbeeld terug. Hier voel je je juist thuis bij, of juist niet.
Ik geniet na 6 jaren nog steeds ongelofelijk van alles dat Berlijn te bieden heeft, maar zoals bij iedere woonplaats het geval is, heeft ook Berlijn dus haar mooiere en minder prettige kanten. In het buitenland wonen en met name in Berlijn wonen, wordt in Nederland nogal eens geromantiseerd door het hippe imago van de stad. Men vergeet soms dat er best wel wat bij komt kijken om je moederland zomaar achter je te laten; een verhuizing, veel papierwerk, een andere taal en cultuur, en je vrienden en familie op afstand. Als je eenmaal in Berlijn woont, schijnt ook niet altijd de zon en moet je soms net zoals in Nederland gewoon door de regen naar je werk fietsen en ontmoet je regelmatig een slechtgehumeurde Duitse ambtenaar als je uren moet wachten bij de ‘Burgeramt’ om vervolgens naar huis gestuurd te worden, omdat je een essentieel document mist voor je aanvraag, of zoiets. Op een gegeven moment, word je ook wat te oud om ieder weekend alle technoclubs van de stad af te struinen en is het hoogtepunt van je weekend de brunch in je stamcafé om de hoek op zondag. Ook niks mis mee natuurlijk.
Mocht jij toevallig overwegen om naar Berlijn op bezoek te gaan of zelfs erover na om hierheen te verhuizen, wil ik graag de dingen met je delen die ik hier het leukst vind en mij nog altijd in Berlijn houden, maar ook een lijstje delen met mijn grootste ergernissen in deze stad die mij soms heimwee oproepen naar ons kikkerlandje.
Waarom woon ik graag in Berlijn?
Dynamiek:
Berlijn is een dynamische stad die constant in beweging is en zichzelf telkens opnieuw uitvindt. Om onderdeel uit te maken van de vlucht die de stad maakt, is enorm inspirerend en motiverend. Naast de DJ’s en de kunstenaars, trokken er ook veel jonge ondernemers naar de stad om hier innovatieve startups op te zetten. Het was aan het begin van deze golf aan startups nog enorm goedkoop om in deze stad te wonen of kantoorruimte te huren. Ook waren er genoeg jongeren die naar de stad wilden komen en het ervoor over hadden om voor een habbekrats te werken in de IT en online marketing. Nu is Berlijn uitgegroeid tot een van de belangrijkste startup hubs van Europa wat als een magneet werkt op expats uit de hele wereld, maar ook op gevestigde bedrijven die up-to-date willen blijven van de laatste technische ontwikkelingen.
Rust:
Ondanks de grootte van de stad en het aantal inwoners (+/- 3,5 miljoen mensen), voelt de stad nooit echt te druk of overvol aan. Berlijn is groots opgezet, heeft brede straten (Alleeën) en de (achter)huizen hebben mooie binnenhofjes en ruime trappenhuizen. Aangezien Berlijn niet echt een duidelijk stadscentrum heeft, maar juist verschillende wijken met ieder hun eigen centrumpje en karakter, zorgt dit ervoor dat al de consumenten en toeristen zich nooit teveel centreren op één plek. Berlijn is daarom in mijn optiek een stuk kalmer en minder hectisch dan steden zoals Parijs of Londen.
Geschiedenis, Kunst en Cultuur:
Als liefhebber van geschiedenis, is Berlijn natuurlijk een walhalla. Je proeft overal de geschiedenis die de stad heeft doorgemaakt als je erdoorheen wandelt of fietst. Van het Duitse Keizerrijk met de generaties Wilhelm, de Eerste Wereldoorlog en de “roaring 20’s”, tot de enorm verwoestende Tweede Wereldoorlog en de uiteindelijke Koude Oorlog met de muur en de val hiervan tot slot. De geschiedenis in Berlijn is nog springlevend en dat voel je tot in je botten als je je door de stad beweegt. Bezoek hiervoor historische plekken zoals het Russische monument in het Treptower Park, vliegveld Tempelhof of het oude Stasi hoofdkantoor en de Stasi gevangenis in het oosten van de stad.
Verder kun je hier je hart ophalen als je van kunst, film, muziek en theater houdt. De stad barst van de mooie musea en kunstgaleries met als hoogtepunten het Gallery Weekend Berlin en de Berlin Art Week. Ook is het jaarlijkse filmfestival Berlinale wereldberoemd. Voor opera kun je terecht in de Staatsoper Berlin of de Deutsche Oper Berlin. Klassieke muziek is op zijn best in de Berliner Philarmoniker. En voor theater kun je het beste naar de Volksbühne, Schaubühne of het Berliner Ensemble. Deze stad bruist van de cultuur!
Betaalbaar:
Door de enorme ontwikkeling die Berlijn heeft doorgemaakt na de val de muur, is de stad niet meer zo betaalbaar als dat het was in de jaren ‘90. De stad trekt veel nieuwe ondernemingen aan, wat zorgt voor meer werkgelegenheid en een toestroom van expats, waardoor de salarissen (voor sommigen) stijgen en de huren omhoog gaan door de toenemende vraag naar woonruimte. Dit zorgt ervoor dat de mensen in lagere inkomensgroepen langzaam het centrum worden uitgedreven, zodra ze door omstandigheden moeten verhuizen en hun ‘oude’, nog betaalbare, huurcontract vaarwel moeten zeggen. Soms treft dit juist de creatievelingen die de stad het karakter gaven waarmee Berlijn zo populair is geworden, soms treft het hardwerkende Turkse gezinnen die al jarenlang in Kreuzberg wonen en nu de huur niet meer op kunnen hoesten. Ik wil, ondanks deze negatieve gevolgen van de enorme ontwikkeling die de stad doormaakt, Berlijn nog steeds als een betaalbare en goed leefbare stad bestempelen; het is onvermijdelijk dat in een grootstad als Berlijn de huren niet meestijgen en de prijzen vallen nog steeds mee ten opzichte van Londen, Parijs en Amsterdam. Uit eten gaan, is ook nog steeds heel goed te doen en OV netwerk is geweldig en brengt je overal heel betaalbaar naartoe. Maar als de Berlijnse politiek niet oppast en deze ontwikkeling zich ongecontroleerd doorzet, komen er ook in Berlijn Londense en Amsterdamse toestanden op de huizenmarkt en blijft Berlijn niet meer een stad voor iedereen. De toekomst zal het uitwijzen.
Divers:
Berlijn is een multiculturele en creatieve stad waar iedereen zichzelf kan zijn en inspiratie in zijn of haar deel van de stad kan vinden. Na de val van de muur, maakte de punk scene langzaam plaats voor de Berlijnse technoclubs, die nu wereldberoemd zijn. Denk aan fenomenen als de Berghain of het intussen gesloten Bar25. Deze wereld loopt dwars door de Turkse en Vietnamese gemeenschap in het Oosten van de stad, die in hun restaurants en kapperszaken de meest vriendelijke service en goede producten aanbieden. Ook de Turkse markt en Aziatische markten (Dong Xuan Center en Thai Park) zijn levendig en drukbezocht door de originele Berlijners maar ook de hipsters. Het is geweldig om te zien hoe al deze verschillende groeperingen in de stad samensmelten en van elkaars creatieve en culinaire kunsten kunnen genieten. Een mooi voorbeeld hiervan, is het Techno DJ-Collectief de “Techno-Türken”, met DJ’s uit de Turkse gemeenschap. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de chique kant van de stad gehad, met de sterrenrestaurants, opera, klassieke concertzalen, en boetieks met haute couture. Berlijn is een stad met vele kanten en voor ieder wat wils.
Waarom woon ik soms liever niet in Berlijn?
Zoals ik al zei, is het niet alleen maar rozengeur en maneschijn om in Berlijn te wonen. Hierbij een lijstje van de iets mindere kanten en mijn persoonlijke ergernissen van de stad.
Culturele verschillen:
Ondanks dat het onze Oosterburen zijn, zijn er toch zeker de nodige culturele verschillen tussen Nederlanders en Duitsers. Uit eigen ervaring, heb ik helaas ook sommige cliché vooroordelen bevestigd moeten zien. Je kunt denken, aan een ander gevoel voor humor, strenge en onvriendelijke (‘Berliner Schnautze’) bureaucratie, en meer gezag voor autoriteiten. Er heerst in Duitsland ook veel meer sociale controle in het openbaar; mensen vertellen het je als je door rood loopt of op de stoep fiets, terwijl een liberale Nederlander je lekker je gang zal laten gaan. Natuurlijk zijn wij Nederlanders ook niet perfect en wordt soms onze directheid als onbeschoft ervaren. Meestal, gelukkig, worden wij als ‘locker’ gezien door bekende Nederlandse TV-persoonlijkheden als Linda de Mol, Rudi Carrell, Marijke Amado en Sylvie Meijs en krijgen we extra veel gedaan met ons schattige Nederlandse accent.
Ook kom je hier niet ver met onze improviserende 6-jes mentaliteit ten opzichte van de nauwkeurige Duitser die niets aan het toeval overlaat. Daarom gaan de Duitse auto’s en wasmachines ook zo lang mee. Duitsland is een industrieland en wij Nederlanders zijn de netwerkers en handelaars, dus komen wij ook weg met een goed verhaal zonder dat er een apparaat uit elkaar valt. De Duitser slaat wel soms door in het organiseren; dit noemt met ook wel ‘Duitse efficiëntie’, waarbij van efficiëntie allang geen sprake meer is. Een Duitse werknemer zal zich ook altijd aan zijn of haar taak houden en nooit het boekje of taakomschrijving te buiten gaan, terwijl de Nederlander meedenkt en oplossingsgericht is.
Ach ja, beide culturen hebben zo hun pluspunten en blinde vlekken. De laatste jaren hebben de Duitsers, mede door de populariteit van Berlijn, bij veel Nederlanders weer een betere naam verworven. Ook durven ze sinds het EK in 2006 weer langzaam hun vlaggen te tonen. Er zijn uiteindelijk meer overeenkomsten dan verschillen, dan dat we soms door onze grote-broer complex willen toegeven. Laten we het er maar op houden, dat het goed zit tussen deze buren, zolang wij maar met voetbal van de Duitsers winnen.
Grauw:
De Berlijnse winters zijn lang, koud en donker. De grijze, statige DDR-architectuur en ‘Plattenbau’ maakt het niet echt gezelliger. Veel mensen kampen dan ook met een flink vitamine D tekort en slikken extra pillen in de wintermaanden of zorgen voor daglichtlamp om het tekort te compenseren. Als er een gure wind uit het oosten komt, kan de temperatuur richting de -20 Celsius schieten in een koude winter. Berlijn ligt per slot van rekening, slechts een uur rijden van de Poolse grens. Gelukkig staat tegenover een koude winter, meestal een geweldige zomer. Helaas ligt Berlijn niet aan de kust, maar de warme zomers (landklimaat), worden met name genoten in de parken, op de terrassen, de open-air clubs, aan de omringende meren van de stad en de vele openluchtzwembaden. Hierdoor is de barre winter weer snel vergeven en vergeten.
Verkeer:
De fietsers hebben het in Berlijn vaak het nakijken en staan ergens onder aan de verkeershiërarchie. Voor de meeste Duitsers zijn er eigenlijk slechts twee algemeen geaccepteerde manieren om je te verplaatsen; óf je loopt en neemt het OV of je stapt in je Volkswagen, Mercedes of BMW om van A naar B te komen. Fietsers zijn in de ogen van automobilisten dus parasieten op de weg en moeten vechten voor hun plekje in het verkeer. Je hoort helaas nog veel te vaak nieuws over doodgereden fietsers en fietsers die op net-opengeklapte autodeuren in zijn ingereden. Dit zorgt de laatste jaren voor flink wat protest onder het groeiende aantal fietsers in de stad en gelukkig ook voor de eerste wegaanpassingen door de gemeente.
Nu moet ik eerlijk toegeven, dat Duitsers ook niet echt goede fietsers zijn en daardoor soms ook op weinig sympathie kunnen rekenen; ze halen met een noodvaart auto’s links en rechts in en schelden vervolgens automobilisten uit omdat ze hen niet hebben gezien. Dat laatste is gek, in verband met alle helmen, vlaggetjes en fluoriderende hesjes die de Duitsers dragen boven op hun handige, multifunctionele Gore-Tex jassen, fietsbroeken en fietsschoenen. De gemiddelde Duitse forensde fietser bereidt zich uitermate goed voor op de tocht naar en van het kantoor en kleedt zich dan eenmaal aangekomen op bestemming om in de meegebrachte werkdracht.
Mocht je in Berlijn gaan fietsen, pas dus een beetje extra op in het verkeer. Ondanks dit alles, zou ik iedereen zeker aanraden tijdens een bezoek in Berlijn een fiets te huren of een fietstour te boeken. Je leert de stad nu eenmaal beter kennen vanaf boven de grond en je bent overal toch iets sneller met de fiets dan te voet. Wel kun je beter een aantal Nederlandse fietsgebruiken thuis laten; het is verboden en zeer ongewenst om naast elkaar te fietsen, op de stoep te fietsen en bij elkaar achterop te zitten. Heb je het gehad met fietsen of zit het weer niet mee, maak dan gebruik van het geweldige OV-netwerk.
Politiek:
Het is wellicht een beetje hypocriet, aangezien ik voorheen beschreef dat Berlijn een interessante stad is door het multiculturele karakter, maar helaas is de keerzijde hiervan dat ook in Berlijn soms de tegenstellingen tussen verschillende groepen negatief tot uiting komen. Binnen de ring van de stad, is het merendeel van de bevolking politiek links georiënteerd. Sommigen zijn extreemlinks en verspreiden het Anti-fa (‘Antifaschismus’) geluid tijdens protesten en via kleding en stickers. De protesten gaan vaak over vluchtelingen, het klimaat en de EU. De tegenprotesten vinden plaats bij manifestaties van extreemrechtse en nationalistische groepen, waaronder AfD. De politiek rechts georiënteerde burger in Berlijn, woont vaker buiten de rand, in het oosten van de stad. Net als in de rest van voormalig Oost-Duitsland, bevinden zich ook in het oostelijk deel van Berlijn de meeste rechtse bevolkingsgroepen. Er heerst 30 jaar na de val van de muur nog altijd ontevredenheid over de situatie in de gebieden van voormalig Oost-Duitsland; er is veel werkloosheid, inkomensongelijkheid met het westen en met de vluchtelingenstroom, komt er soms nog meer druk te staan op sommige buurten, dorpen en steden. Om over de nadelige gevolgen van de gentrificatie voor veel buurten en daardoor stijgende huren nog maar te zwijgen.
Deze factoren zorgen de soms voor de nodige spanningen tussen rechts en links, zowel in Berlijn als erbuiten. Dit merk je het meest op de Dag van de Arbeid op 1 mei, of wanneer er ergens in de stad een vluchtelingenopvang wordt gebouwd of gaat sluiten. Deze schermutselingen vinden allemaal plaats op de achtergrond van de nationale, Europese en wereldpolitiek die zich ook vaak in Berlijn afspeelt. Hoe Duitsland een balans zal weten te vinden tussen de binnenlandse perikelen en hun rol op het wereldtoneel als aanvoerder van de EU, zal moeten blijken.
De Balans
Ik hoop dat ik je hiermee een wat beter inzicht heb kunnen geven in de mooie en minder mooie kanten van de stad Berlijn. Zoals iedere stad heeft Berlijn natuurlijk zo haar voor- en nadelen. Ik denk dat je tijdens een stedentrip veel van de dingen die ik hierboven beschrijf, wellicht niet eens op zullen vallen, omdat die pas op gaan vallen als je er wat langer bent. Ik hoop zeker niet dat ik je heb afgeschrokken om naar Berlijn te komen door het lezen van mijn lijstje, want het is en blijft een geweldige stad die het bezoeken meer dan waard is, of zelfs de overweging waard is om voor een tijdje te gaan wonen.